گازرسان_ شروع فصل سرما و آغاز برودت هوا در بخش هایی از کشور، باز هم داستان تکراری رشد فزاینده مصرف گاز و اعمال محدودیتهای ناگزیر برخی بخشهای مولد برای تامین پایدار گاز مشترکان بخش خانگی را تداعی میکند. با اینکه مسؤولان، هشدارهای لازم را مبنی بر رعایت الگوی مصرف عنوان و راهکارهای کاهش مصرف گاز را ارائه میکنند؛ اما گویا این راهکارها چندان اثربخشی لازم را نداشته و متاسفانه هرساله شاهد معضل لاینحل کمبود گاز در کشور هستیم.
با نزدیک شدن به فصل زمستان یک بار دیگر انتشار اخباری در خصوص احتمال کمبود گاز در ایران و ضرورت واردات گاز از کشورهای همسایه در فضای اقتصادی و رسانهای کشورمان شنیده میشود. انتشار اخبار کمبود گاز برای کشوری که دومین دارنده ذخایر و سومین تولید کننده گاز در سطح جهان محسوب میشود و ذخایر منحصر بهفردی را در این حوزه داراست، از جمله عجیبترین خبرهایی است که ممکن است منتشر شود. اما دلیل این مشکلات چیست؟ آیا در ایران تخصص لازم برای استحصال گاز وجود ندارد؟ دانش کافی نیست؟ ظرفیتهای فنی و مهندسی وجود ندارد؟ یا دلایل دیگری دارد. در چند سکانس به مشکلات این حوزه خواهیم پرداخت.
1) مشکل اصلی صنعت نفت که باعث شده نتواند از حجم انبوه ظرفیتهایش استفاده کند، فقدان سرمایهگذاری و بهروزآوری است. سالهاست که متولیان و سیاستگذاران کشور از ضرورت سرمایهگذاری در صنایع مادر ایران صحبت میکنند، اما نتیجه لازم حاصل نمیشود. در این میان، صنعت گاز به ویژه در بالادست، سال هاست رنگ سرمایه گذاری های کلان به خود ندیده و بر این اساس نتوانسته از همه ظرفیت های موجود استفاده کند. همزمان با اکتشاف و توسعه، بهره برداری و نگهداری از میادین و دارایی های فیزیکی نیز مستلزم سرمایه گذاری است و تنها در پارس جنوبی با افت فشار که به زودی شدت بیشتری می گیرد، نیازمند بهره گیری از فناوری های فشار افزایی هستیم تا گوی سبقت را از رقیب دیرینه خود برباییم. افت فشار و کاهش تولید در برخی میدان ها شرایطی فراهم آورده که تعدادی از پالایشگاه ها نتوانند با ظرفیت اسمی خود فعالیت کنند.
2) بهینه سازی، حلقه مفقوده مدیریت انرژی در ایران است و سال هاست اقدامی اصولی و اساسی دراین حوزه انجام نشده است. نبود اولویت در بهینه سازی به دلیل قیمت پایین گاز، عدم سرمایه گذاری و دسترسی به فناوری های روز را شاید بخشی از دلایل عدم اقبال برای اجرای طرح های بهینه سازی برشمرد. از نگاه اقتصادی، 1 واحد سرمایه گذاری در بخش بهینه سازی معادل 7 تا 10 واحد سرمایه گذاری در بخش تولید است. به بیان ساده، اگر 1 دلار در بخش بهینه سازی سرمایه گذاری کنیم، معادل 7 تا 10 دلار سرمایه گذاری در تولید میادین است. هم اینک نزدیک به 27 میلیون مشترک بخش خانگی و صنایع روزانه 650 میلیون متر مکعب گاز مصرف می کنند و مسئولان معتقدند 25 درصد مشترکان پرمصرف و بد مصرف، نزدیک به 50 درصد گاز بخش خانگی را مصرف می کنند با این حال راهکاری برای بهینه سازی و افزایش راندمان تجهیزات گازسوز این بخش اجرایی نشده است و قوانینی از جمله مبحث 19 مقررات ملی ساختمان به فراموشی سپرده شده است. بهینه سازی موتورخانه ها واحدهای خانگی و تجاری را شاید بتوان نخستین طرح دراین حوزه برشمرد، اگرچه در آمار و ارقام میزان بهینه سازی شده ابهاماتی وجود دارد با این حال تفکر آغاز اینگونه طرح ها را باید به فال نیک گرفت. نقش بهینه سازی جایی روشن می شود که کشورهای اروپایی با آغاز جنگ روسیه با اوکراین، با وجود بهینه بودن و راندمان بالای تجهیزات، قوانین سختگیرانه تری در این حوزه اعمال کردند و بر پایه گزارش ها، مصرف گاز اروپا نسبتبه متوسط 5 ساله 24 درصد کاهش یافته که نشان از جایگاه ویژه بهینه سازی دارد.
3) اخباری که این روزها در خصوص واردات گاز از روسیه شنیده میشود ناشی از عدم تعادل در تولید و مصرف گاز کشور است. ایران سال ها با ترکمنستان قرارداد فعال واردات و سوآپ گاز دارد. اگرچه سال 95 اجرای بخشی از قرارداد متوقف شد با این حال به اعتقاد نگارنده، با توجه به شرایط ویژه ایران، واردات و سوآپ گاز با قیمت منطقی برای افزایش سبد ایران در تجارت جهانی، افزایش ظرفیت های تولیدی و مولد به ویژه پتروشیمی ها امری پسندیده و قابل قبول است در صورتی که واردات گاز برای تامین نیاز بخش خانگی به هیچ وجه قابل دفاع نیست. با آغاز تحریم های روسیه و محدودیت در صادرات گاز این کشور، مذاکراتی برای واردات گاز از این کشور مطرح شد که درصورت قیمت منطقی، عدم ورود روسیه به بازار آسیا و از بین رفتن سهم حداقلی ایران در این منطقه و… این اقدام قابل دفاع است. در گزارشی مفصل به واردات گاز از روسیه خواهیم پرداخت.
4) مشکل کمبود گاز هر سال با آغاز فصل سرما در ایران مطرح میشود و با عبور از زمستان از یاد همه میرود و اولویت های این حوزه تا آغاز فصل سرد سال بعد به دست فراموشی سپرده میشود. ضرب المثل قدیمی می گوید: جوجه را آخر پاییز می شمردند ولی این ضرب المثل برای گاز کارساز نیست؛ گاز را اول پاییز می شمردند و از همان ابتدای پاییز امسال مشخص شد روزانه تا 200 میلیون مترمکعب کسری داریم و برای عبور از زمستان امسال نیز ناگزیر به اعمال محدودیت خواهیم بود. زمستان امسال نیز همچون سال های گذشته میگذرد ولی باید امیدوار بود امسال شاهد پایداری تامین گاز مشترکان باشیم و در ادامه، از هم اکنون باید برای عبور از زمستان های بعد به فکر راهکار اصولی و اساسی بود تا خانه مردم گرم شود و گاز آن ها به طور پایدار تامین شود، ولی با کمترین محدودیت به ویژه برای واحدهای تولیدی که در درآمدزایی، ارزآوری و اشتغالزایی کشور نقش دارند.